08.11.24

1.Տրված բառերից նոր բառեր կազմի՛ր -ական կամ -ային ածանցներով:

Օրինակ՝

մանուկ — մանկական:

Լեռն-Լեռնային
քաղաք-քաղաքական
անձրև-անձրևային
բարեկամ-բարեկամական
շուն-շնային
անձ(ն)-անձնական
զինվոր-զիվորական
ցամաք-ցամաքային
ծնունդ-ծննդական
տուն-տնային
անապատ-անապատային
դև-դևային
դյուցազն-դուցազնական
աղաչ(ել)-աղաչական
հրեշտակ-հրեշտակային
ստրուկ-ստրկական
պետ-պետական
տոհմ-տոհմային
հանրապետ(ություն)-հանրապետական
խորհուրդ-խորհրդային

2.Առաջին շարքի յուրաքանչյուր բառ հնարավոր բոլոր ձևերով բաղադրի՛ր (բադադրալ բառեր կազմիր) երկրորդ շարքի ածանցների հետ:

Ա. Հյուսիս, լեզու, հայր, դրախտ, տոն, նկարիչ, մեղ(ք), հարս(ն), քն(ի)ն, օտար, բազում, բն(ական), հան(ել), հաս(նել), դր (դնել), շահ(ել), պահ(ել):

Բ. Ույթ, ածո, ական, ային, անի, (ա)բար, ոտի, (ա)վոր, (ա)ցու, ություն:

Հյուսիս+ային-Հյուսիսային
լեզվ+ական-լեզվական
հայր+ական-հայրական
դրախտ+ային-դրախտային
տոն+ական-տոնական
նկարիչ+ություն-նկարիչություն
մեղ+ավոր-մեղավոր
հարսն+ացու-հարսնացու
քնն+ություն-քննություն
օտար+ություն-օտարություն
բազմ+ություն-բազմություն
բն+ածո-բնածո
հն+ոտի-հնոտի
հաս+ույթ-հասույթ
դր+ական-դրական
շահ+աբար-շահաբար
պահ+ածո-պահածո

3.Ա շարքի ածանցներից յուրաքանչյուրը բոլոր հնարավոր ձևերով բաղադրիր Բ շարքի բառերի հետ:

Ա. Անդր, հակ, արտ, նախ, ներ, ստոր, վեր.

Բ. դառնալ, նկարել, ճառել, ճաշ, վարտիք, գործել, գրել:

Անդր,վարտիք -Անդրավատիք
հակ,ճառել-հակաճառել
արտ,նկարիչ-արտանկար
նախ,ճաշ-նախաճաշ
ներ,գործել-ներգործել՝
ստոր,գրել-ասորագրել
վեր,դառնալ-վերադառնաչ

4.Պատմի՜ր դպրոցում քո սիրած անկյունի մասին։
Իմ սիրած անկյունը մայրենիի դասասենյակն է, որովհետև դա շատ սիրուն դասասենյակ է համ էլ դասատուն Արևիկ Մուրադյանը շատ շատ շատ բարի է և սիրուն։

Игры-упражнения для отработки РОДИТЕЛЬНОГО падежа:

1. Откуда мы всё берем?
   «Посуда»:
   Суп наливаю из кастрюли (кастрюля) Суп ем из тарелки (тарелка)
   Мясо беру из сковородки (сковородка) Молоко пью из чашки (чашка)
   Чай наливаю из чайника (чайник) Косточки вынимаю из вишни (вишня)
2. Родительный падеж с предлогом «ОКОЛО»
   Работа по картинкам: «Что около чего находится?»: ( картинка 1) Что около кошки? — Около кошки собака.

Около автобуса

1. Работа по картинкам: Чего здесь нет? (Картинка 2)
   
2. Что из чего сделано?
   Чашка фарфоровая. — Она сделана из фарфора.
   Стакан пластмассовый. — Он сделан из ……………(пластмассы)
   Тарелка бумажная. — Она сделана … ……………(бумаги)
   Рюмка стеклянная. — Она сделана из…………(стекла)
   Каша рисовая. — Она сделана из ………………(риса)
   Сыр делают из ………(молока).
   Хлеб делают из ………(муки).
   Компот варят из ……(фруктов).
   Суп готовят из ………(овощей)
3. Чего не бывает?
   Стола без ……………(крышки). Стула без ………………(спинка)
   ТВ без ……………………(экран). Компьютера без …………(программа)
   Окна без ……………………(стекло)
4. «Чего много, а чего мало?»
   У нас мало тетрадей, но … .
5. Для чего это нужно?
   Сахарница……нужна для сахара.
   Кастрюля — ………. Тарелка — …………. Чашка —
   ……… .
   
   Картинка 1

Картинка 2

1.Паука
2.Андрюшу
3.Лётчика
4.Собаки
5.Сестры
6.Играы

1.Мой друг боится темноты.
2.Я желаю чтобы лето наступило поскорее.
3․Я чуть не коснулся печки во время игры
4. Я у друга попросил 100 рублей
5.Я всегда слушаю своего отца
6.Я достигнул эту высоту
7.Мне нужно добиться до вершины горы.

Մարդկանց կրոնական պատկերացումները

Դաս 1

Հնագույն մարդիկ բնության երևույթներին և ուժերին վերագրում էին գերբնական զորություն: Հավատում էին, որ դրանց կարող են սիրաշահել երկրպագությամբ ու զոհաբերություններով:

Կրոնական պատկերացումները տարբեր էին: Ոմանք հավատում էին, թե աշխարհում ամեն ինչ ոգի ունի, որն արժանի է պաշտամունքի: Մյուսները կարծում էին, թե տվյալ տոհմը կամ ցեղը ծագել է որևէ բույսից կամ կենդանուց:

Երկրագործական համայնքներում պաշտամունքի գլխավոր առարկան արարող Երկիրն էր, որի խորհրդանիշը Մեծ մայրն էր: Յուրաքանչյուր տոհմ և ցեղ ուներ իր սրբատեղին: Այնտեղ էին անցկացվում ծիսական արարողությունները: Ժամանակի ընթացքում սրբազան ծեսերը սկսեցին կատարել որոշակի մարդիկ: Նրանք նաև պահպանում և սերունդներին էին փոխանցում հին ասքերն ու առասպելները: Նրանցից հետագայում ձևավորվեց կրոնի սպասավորների հասարակական խումբը՝ քրմությունը:

Տոտեմապաշտություն —  Հավատ այն կենդանու, բույսի, բնության երևույթի հանդեպ (տոտեմ), որից, մարդկանց պատկերացմամբ, ծագում է տվյալ տոհմը: Տոհմը կրում էր իր տոտեﬕ անունը: Յուրաքանչյուր տոհմ ուներ իր սրբազան կենտրոնը: Այստեղ պահպանվում էին տոհմական մասունքները, և կատարվում էին ծիսական արարողություններ:

Ոգեպաշտություն (անիﬕզմ) —  Հավատ որևէ մարﬓի ﬔջ ամփոփված կամ ինքնուրույն գործող գերբնական ոգիների նկատմամբ:

Ֆետիշապաշտություն — Հավատ անշունչ առարկաների`   ծառերի, ժայռերի, քարանձաﬖերի, պաշտամունքային տարբեր իրերի գերբնական հատկությունների նկատմամբ: Պաշտամունքի առարկա՝ ֆետիշ, կարող էին լինել, օրինակ՝  նիզակը, դաշույնը, որոնք մարդկանց համար ունեին կենսական նշանակություն:

Հմայապաշտություն —  Հավատ մարդկանց, կենդանիների, բույսերի, բնության երևույթների վրա ներգործելու մարդու ունակության նկատմամբ: Մարդը կարծում էր, թե որոշակի գործողությունների, բառերի, երգի, պարի և այլ ﬕջոցներով հնարավոր է անձրև բերել, քաﬕ բարձրացնել, ապահովել լավ բերք, ունենալ առատ որս և այլն: Նա հմայությամբ փորձում էր բուժել վերքերը և կանխել հիվանդությունները:

Առաջադրանք 1

«Մարդկանց կրոնական պատկերացումները»/կարդալ դասը, 5 նախադասությամբ գրել ամենատպավորիչ հատվածը, քո բառերով ներկայացնել/

Ֆետիշապաշտություն — Հավատ անշունչ առարկաների`   ծառերի, ժայռերի, քարանձաﬖերի, պաշտամունքային տարբեր իրերի գերբնական հատկությունների նկատմամբ: Պաշտամունքի առարկա՝ ֆետիշ, կարող էին լինել, օրինակ՝  նիզակը, դաշույնը, որոնք մարդկանց համար ունեին կենսական նշանակություն:

Տոտեմապաշտություն —  Հավատ այն կենդանու, բույսի, բնության երևույթի հանդեպ (տոտեմ), որից, մարդկանց պատկերացմամբ, ծագում է տվյալ տոհմը: Տոհմը կրում էր իր տոտեﬕ անունը: Յուրաքանչյուր տոհմ ուներ իր սրբազան կենտրոնը: Այստեղ պահպանվում էին տոհմական մասունքները, և կատարվում էին ծիսական արարողություններ:

Դաս 2

Կրոն

Կրո­նն Արար­չի՝ Աստ­ծու և նրանից բխող բո­լոր երևույթ­նե­րի ու դրսևորում­նե­րի մա­սին մար­դու պատ­կե­րա­ցում­նե­րի ամ­բող­ջու­թյունն է: Կրո­նի հիմ­քը հա­վատն է՝ Աստ­ծու գոյության հիմ­նադ­րույ­թը:

Կրո­նա­գի­տա­կան բա­ցատ­րու­թյամբ կրո­նն աստ­վա­ծու­թյու­նը ներ­կա­յաց­նող հա­մա­կարգ է, մար­դու և Աստ­ծու մի­ջև հոգևոր հա­րա­բե­րու­թյուն: Կրոնն ըն­դու­նում է Աստ­ծու ճա­նա­չե­լի­ու­թյան որո­շա­կի սահ­մա­նը:

Կրո­նը հին է այն­քան, որ­քան մարդ­կու­թյու­նը, և նախ­նա­դա­րյան շրջա­նից ու­նե­ցել է հա­մա­մարդ­կա­յին ու տի­ե­զե­րա­կան բնույթ: Մարդն իր գի­տակ­ցա­կան կյան­քի առա­ջին իսկ պա­հից խոր­հել է իր սկզբնա­վոր­ման, ծագ­ման, կյան­քի ու մահ­վան, գո­յու­թյան մա­սին: Չի եղել որևէ ժա­մա­նա­կաշր­ջան, մարդ­կա­յին հա­սա­րա­կու­թյուն կամ հա­վա­քա­կա­նու­թյուն`   առանց կրո­նի, կրո­նա­կան զգա­ցու­մի և  երևույթ­նե­րի: Կրո­նը պայ­մա­նա­կա­նո­րեն դա­սա­կարգ­վում է՝

1. տոհ­մա­ցե­ղա­յին կամ նախ­նա­դա­ր­յան հա­սա­րա­կու­թյան հա­վա­տա­լիք­ներ (մո­գու­թյուն, կա­խար­դու­թյուն, ոգե­պաշ­տու­թյուն, բնա­պաշ­տու­թյուն, տո­տե­միզմ, ֆե­տի­շիզմ, անի­միզմ և այլն),

2. ազ­գա­յին կամ էթ­նի­կա­կան կազ­մա­վոր­ման կրոն­ներ (հու­դա­յա­կա­նու­թյուն, հին­դո­ւիզմ, ջայ­նիզմ, սին­տո­յիզմ և այլն),

3. հա­մաշ­խար­հա­յին կրոն­ներ, որոն­ցից ամե­նա­տա­րած­ված­ներն են քրիս­տո­նե­ու­թյու­նը, բուդ­դա­յա­կա­նու­թյու­նը, իսլամը: 

Կրո­նը վաղ ժա­մա­նակ­նե­րի կրո­նա­կան հա­վա­տա­լիք­նե­րից, բնա­պաշ­տու­թյու­նից, բազ­մաստ­վա­ծու­թյու­նից հա­սել է մի­աստ­վա­ծու­թյան գա­ղա­փա­րին: Իրեն շրջա­պա­տող ողջ Տի­ե­զեր­քում տի­րող ներ­դաշ­նա­կու­թյու­նը մար­դուն մղել է հակ­վե­լու մեկ ընդ­հա­նուր Արար­չի գա­ղա­փա­րին:

Մա­հը, մար­դու ըն­կալ­մամբ, ան­հա­մա­պա­տաս­խան է այդ ներ­դա­շա­նա­կու­թյա­նը. սա էլ մղել է մար­դուն մտա­ծե­լու ան­խու­սա­փե­լի մահ­վան, դրա պատ­ճառ­նե­րի և դրա­նից փրկվե­լու ու­ղի­նե­րի մա­սին: Այս հիմ­նա­հար­ցե­րին է պա­տաս­խա­նում յու­րա­քան­չյուր կրոն:

Հա­մաշ­խար­հա­յին մեծ կրոն­նե­րի գա­ղա­փա­րա­խո­սու­թյան հիմ­քում մար­դու փրկու­թյան գա­ղա­փարն է:

Բո­լոր կրոն­նե­րի նպա­տակ­նե­րը նույնն են, մի­այն դրանց հաս­նե­լու ճա­նա­պարհ­ներն են տար­բեր: 

Առաջադրանք 2

Կարդալ,պատմել դասը

Լրացուցիչ աշխատանք՝

Համացանից դուրս գրի՛ր «Եկա,տեսա,հաղթեցի» պատմական թևավոր խոսքը և բացատրի՛ր արտահայտության իմաստը։

Քիմիական նյութերի ազդեցությունը շրջակա միջավայրի վրա

Շրջակա միջավայրի վրա մարդու բացասական ազդեցությունը կտրուկ աճել է արդյունաբերության զարգացման արդյունքում:
1. Վառելանյութերի այրման հետևանքով մթնոլորտ են արտանետվում գազեր: Ածխաթթու գազի պատճառով առաջանում է «ջերմոցային էֆեկտ», ինչի հետևանքով մոլորակի մթնոլորտի ջերմաստիճանն աճում է:

2. Ծծմբի և ազոտի օքսիդների պատճառով առաջանում են «թթվային անձրևները»:
Ավտոմեքենաների, ինքնաթիռների, հրթիռների շարժիչներում բենզինի և այլ նավթանյութերի թերայրման հետևանքով մթնոլորտ են արտանետվում մեծ քանակությամբ թունավոր գազեր՝ ածխածնի օքսիդներ` CO, CO<sub>2</sub>, ծծմբի օքսիդներ` SO₂, SO₃, ազոտի օքսիդներ` NO, NO<sub>2</sub>։   Մթնոլորտում այս գազային նյութերը, որոշակի պայմաններում միանալով ջրին, վերածվում են մեզ արդեն ծանոթ թթուների՝ ծծմբային թթվի` H₂SO₃, ծծմբական թթվի` H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>, ազոտական թթվի` HNO₃ և այլն, որոնք անձրևների հետ վերադառնում են երկրագնդի մակերևույթ։
Դրանք կարող են տարածվել մեծ հեռավորությունների վրա և տեղալ այլ երկրներում:
Թթվային անձրևները մեծ վնաս են հասցնում կենդանի և անկենդան բնությանը, շինություններին:«Թթվային անձրևներին» ծանոթ է Ալավերդու բնակչությունը:

3. Բնությունը, շրջակա միջավայրն աղտոտող առավել վտանգավոր նյութերից են ծանր թունավոր մետաղները, հատկապես՝ սնդիկը, կապարը, կադմիումը, թալիումը, որոնք կուտակվում են մարդու օրգանիզմում և առաջացնում մի շարք հիվանդություններ: Դրանք մարդու օրգանիզմ կարող են ներթափանցել աղտոտված ջրի և սննդի միջոցով: Այդ հիվանդություններն արտահայտվում են տարբեր խանգարումների ձևով:

4. Վտանգավոր են նաև բույսերի վնասատուների և հիվանդությունների դեմ պայքարի միջոցները՝ պեստիցիդները և հերբիցիդները: Տարեկան մի քանի տոննա պեստիցիդներ և հերբիցիդներ թափանցում են ծովային և հողային էկոհամակարգեր:  

5. Ահռելի վնասներ են հասցվում բնությանը, երբ նավթատարները, նավթ տեղափոխող նավերը (տանկերները) կամ նավթահանող պլատֆորմները վթարի են ենթարկվում: Դրանց հետևանքները դժվար են վերացվում:

Օրինակ՝ խոշոր աղետ տեղի ունեցավ 2010 թ. ապրիլի 20-ին՝ Մեքսիկական ծոցում տեղակայված British Petroleum ընկերության նավթաշտարակում պայթյունի հետևանքով, երբ ծով արտանետվեց 800 միլիոն լիտր նավթ, իսկ նավթային բծի մակերեսը կազմեց 28 հազար կմ²: Այս աղետի հետևանքները մինչ օրս վերացված չեն: Նկարում պատկերված են ծովի մակերեսին նավթային բծերը (նկարահանված է տիեզերքից):

Լրացուցիչ տնային առաջադրանք
Պատասխանել հարցերին
Հողի ու ջրի ,թռչունների ու ձկների ,վայրի գազանների պահպանման համար ի՞նչ միջոցներ են ձեռնարկվում: Աշխատում են անտառները և արհասարակ բուսական ծածկույթները շատացնեն։
Որո՞նք են թթվային անձրևների առաջացման պատճառները,և ի՞նչ հետևանքներ կարող են դրանք ունենալ: Ավտոմեքենաների, ինքնաթիռների, հրթիռների, շարժիչներում բենզինի և այլ նավթանյութերի թերայրման հետևանքով մթնոլորտ են արտանետվում մեծ քանակությամբ թունավոր գազեր, որոնք շփվելով օդի հետ վերածվում են մեզ ծանոթ թթուների, հետո այդ թթուները անձրևների միջոցով վերադառնում են երկրագունդ առաջացնելով թթվային անձրևներ։
Ինչու՞ չի կարելի այրել կենցաղային աղբը: Որովհետև արտանետվում է թունավոր գազեր։ Օրինակ պոլիեթիլենային տոպրակը այրելիս ոչ միայն արտանետվում է թունավոր նյութ, այլ նաև այդ այրվածքը չի քայքայվում մի քանի տասնամյակ շարունակ։